Nasza młodzież ma dziś silne pragnienie luksusu, ma złe maniery, pogardza władzą i autorytetem, brak im poszanowania dla starszych. Woli zajmować się bzdurami zamiast nauki.”
To słowa pochodzące od… żyjącego na przełomie V i IV w p.n.e Sokratesa. Ale w gruncie rzeczy są refrenem powtarzanym przez kolejne pokolenia dorosłych narzekających na „dzisiejsze” nastolatki. Jednak w 2023 roku dysponujemy zdecydowanie większą, z całym Szacunkiem dla Sokratesa, wiedzą naukową. Dzięki badaniom z ostatnich lat wiemy, że tak często piętnowane zachowanie nastolatków jest naturalnym i niezbędnym etapem rozwojowym. Jednak ich katalizatorem nie jest, jak powszechnie się uważa, „burza hormonów”, ale intensywne przemiany obejmujące nastoletni mózg.
Przycinanie mózgu
Jedną z najważniejszych jest przycinanie połączeń (synaps) między neuronami (komórkami nerwowymi). Do czasu dorastania mózg rośnie i jak gąbka chłonie wiedzę o otaczającym świecie wytwarzając miliony połączeń między komórkami nerwowymi. Amerykański profesor psychiatrii Daniel J. Siegel, autor książki „Burza w mózgu nastolatka” (którego genialny „ręczny” model mózgu był inspiracją dla mózgowego rozdziału w Twoim ciałopozytywnym workbooku), porównuje ten proces do rośnięcia drzewa, z którego wyrastają nowe listki i gałęzie. Jednak w okresie dorastania mózg sam z siebie zaczyna przycinać listki, gałęzie, a nawet grube konary, czyli połączenia nerwowe (a nawet niektóre neurony). Robi to, aby się wyspecjalizować i przejść z fazy dziecka, która gromadzi wiedzę na temat wszystkiego do fazy nastolatka, który szuka swojej pasji, aby móc się skupić właśnie na niej.
Mielinizacja: turbo przyspieszenie
Drugim, równie ważnym co przycinanie synaps, procesem zachodzącym w nastoletnim mózgu jest mielinizacja. To wytworzenie mieliny (otoczki pokrywającej włókna nerwowe), która umożliwia przepływ energii elektrycznej między neuronami – a wraz z nim szybszy i bardziej uporządkowany przepływ informacji. Mielina sprawia, że neurony komunikują się ze sobą aż 3000 razy skuteczniej! To prawdziwe turbodoładowanie dla mózgu.
Chcesz, żeby Twoje dziecko wiedziało, że ma w Tobie wsparcie podczas przechodzenia przez okres dojrzewania?
Zapisz się na kurs, podczas którego lepiej poznasz świat nastolatków, oswoisz się z dojrzewaniem i zbudujesz relację z dzieckiem.
Od dezintegracji do integracji
Przycinanie połączeń i mielinizacja zachodzą głównie w korze mózgu w tym korze przedczołowej. To niezwykły obszar, który integruje ze sobą pozostałe jego części mózgu. Chociaż mówi się, że mózg jest centrum zarządzania człowiekiem, to kora przedczołowa jest tym miejscem, które czyni nas ludźmi. Gdy prawidłowo integruje pozostałe części mózgu odpowiada za samoświadomość, empatię, równowagę emocjonalną i elastyczność. Jednak ze względu na prace budowlane i przebudowę okresu dorastania kora przedczołowa wielokrotnie wywiesza tabliczkę: „Trwa remont. Za utrudnienia przepraszamy”. W praktyce oznacza to, że nastolatki mogą mieć trudności z regulacją emocji, autorefleksją, empatią, a także planowaniem.
Cel: stać się odrębną jednostką
Te dynamiczne, zachodzące w mózgu, zmiany są niezbędne, aby nastolatki usamodzielniły się i oderwały od rodziny. Zwiększająca się aktywność układu dopaminowego (związanego z dążeniem do nagrody) popycha je ku poszukiwaniu nowości, a przebudowa mózgu (przycinanie synaps i mielinizacja) sprzyja dążeniu do nieznanych, niewygodnych, a nawet niebezpiecznych doświadczeń.
Profesor Siegel we wspomnianej wyżej książce wyróżnia cztery najważniejsze, związane z przebudową mózgu, zmiany charakteryzujące okres dorastania oraz pisze o związanych z nimi potencjalnymi korzyściami i zagrożeniami:
POSZUKIWANIE NOWOŚCI
„Pojawia się pod wpływem silnego dążenia do uzyskania nagrody w obwodach mózgowych, które sprawia, że pragniemy odkrywać nowe rozwiązania, odczuwać intensywne emocje i bardziej angażować się w życie.
Z a g r o ż e n i a : Jeśli nastolatek przywiązuje nadmierną wagę do silnych wrażeń i ignoruje potencjalne niebezpieczeństwa, jego ryzykowne zachowania wynikające z potrzeby nowości mogą prowadzić do różnych urazów. Pod wpływem impulsu nastolatek może realizować swoje pomysły bez zastanawiania się nad konsekwencjami.
Ko r z y ś c i : Pojawia się otwartość na zmiany, a odkrywanie tego, co nowe, może przerodzić się w trwałą fascynację życiem i dążenie do wymyślania nowych rozwiązań.”
ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE
”Sprzyja częstszym kontaktom z rówieśnikami oraz zawieraniu nowych znajomości.
Z a g r o ż e n i a : Nastolatki odizolowane od rodziców i otoczone tylko rówieśnikami wykazują bardziej ryzykowne zachowania, zwłaszcza jeśli całkowicie odrzucają doświadczenie i mądrość dorosłych.
Ko r z y ś c i : Pragnienie nawiązywania kontaktów społecznych umożliwia budowanie wspierających relacji, a badania naukowe dowiodły, że takie relacje są najważniejszym czynnikiem zapewniającym dobre samopoczucie, długowieczność oraz szczęście na każdym etapie życia.”
INTENSYWNA EMOCJONALNOŚĆ
„Sprawia, że nasze życie staje się pełniejsze.
Z a g r o ż e n i a : Intensywne emocje mogą wymykać się spod kontroli i prowadzić do impulsywnych zachowań, zmian nastroju oraz skrajnych i mało skutecznych reakcji.
Ko r z y ś c i : Intensywne emocje sprawiają, że nasze życie nabiera smaku, jest pełne energii, witalności i radości.”
TWÓRCZA EKSPLORACJA
”Wiąże się z poszerzoną świadomością. Za sprawą myślenia abstrakcyjnego, które ujawnia się w tym wieku, młody człowiek zaczyna kwestionować status quo, szukać niekonwencjonalnych rozwiązań, tworzyć nowe pomysły oraz wprowadzać innowacje.
Z a g r o ż e n i a : Poszukiwanie sensu życia w okresie nastoletnim może prowadzić do kryzysu tożsamości, podatności na presję rówieśników oraz poczucia braku celu i kierunku.
K o r z y ś c i : Jeśli świadomie pielęgnujemy w sobie nowy sposób myślenia i postrzegania świata, korzystamy z wyobraźni, a także w sposób twórczy zgłębiamy różnorodne możliwości, to w dorosłym życiu unikniemy rutyny, gdyż będziemy potrafili dostrzegać niezwykłość w codzienności. Doskonały przepis na szczęśliwe życie!”
Według Segiela cztery zmiany dojrzewania niosą ze sobą ogromny potencjał rozwojowy – dlatego dojrzewanie nie jest tylko czasem, który „należy jakoś przeczekać i przetrwać”, ale świadomie wykorzystać.
Wszystkie cztery zmiany popychają nastolatki do niezbędnego uniezależnienia się od rodziców: zaangażowanie społeczne pomaga zdystansować się od opiekunów, a poszukiwanie nowości i twórcza eksploracja dodają odwagi , aby opuścić rodzinne gniazdo. Gdyby nie to, ludzkość byłaby skazana, na bardzo ewolucyjnie niekorzystny „chów wsobny”.
Czego Ty możesz nauczyć się od nastolatków?
Profesor Siegel, poza skończeniem z piętnowaniem nastolatków, zachęca do… zainspirowania się nimi. Jak pisze w „Burzy w mózgu nastolatka”: „Gdy dorośli tracą kontakt z podstawowymi atrybutami okresu wczesnej młodości, przestają korzystać z potencjału, jaki wiąże się z poszukiwaniem nowości, relacjami społecznymi, intensywną emocjonalnością oraz twórczą eksploracją. W rezultacie zaczynają odczuwać nudę, samotność, bezsens i rutynę. (…) Zastanawiam się, czy napięcie, które dostrzegam u rodziców w reakcji na młodych ludzi, nie wynika po części z ich głębokiej tęsknoty za cechami, które utracili.” Jednocześnie autor zachęca do odnalezienia czterech aspektów dojrzewania w sobie – bo to dzięki nim, życie staje się pełniejsze.
Rozwój mózgu nie kończy się na dorastaniu. Chociaż etap cielesnych przemian kończy się w okolicach 25. urodzin, to mózg nigdy nie traci możliwości rozwoju. Pozostaje plastyczny: gotowy dostosowywać się do zmian środowiska, nowych bodźców i informacji.
Bibliografia:
Sarah-Jayne Blakemore: „Wynaleźć siebie. Sekretne życie mózgu nastolatka”, wyd. mamania, Warszawa 2021.
Daniel J. Siegel: „Burza w mózgu nastolatka. Potencjał okresu dorastania”, wyd. MiND, Podkowa Leśna 2016.
CHCESZ WIEDZIEĆ WIECEJ
Dołącz
do newslettera
Zapisz się do moonkowego newslettera i otrzymuj regularną dawkę wiedzy (nie spamujemy)
KLIK
Słuchaj
podcastu
Słuchaj nas na: Spotify, Apple Podcast oraz Google Podcast
Oswajamy dojrzewanie – podcast dla rodziców i opiekunów
Dziękuję za wsparcie!