Jak rozmawiać z nastolatkami o świadomej zgodzie? [fragment książki „Twoje ciałopozytywne dojrzewanie dla nastolatek i nastolatków”]

Poniższy tekst to fragment rozdziału o świadomej zgodzie z książki „Twoje ciałopozytywne dojrzewanie dla nastolatek i nastolatków”, na którą właśnie prowadzimy zbiórkę społecznościową. Ty też możesz zostać mecenaską_mecenasem tego projektu i wydać ją razem z nami! Dorzuć się do zbiórki już dziś.

Na końcu fragmentu tego rozdziału znajdziesz komentarz dla rodziców i opiekunów.

„Czy masz ochotę obejrzeć ten film?”, „Czy nałożyć ci dokładkę?”, „Czy mogę wrzucić to zdjęcie, na którym jesteś?”, „Pożyczysz mi ten sweter?” – odpowiedź na każde z tych pytania wymaga zgodzenia się lub nie. Tak naprawdę zgadzanie się i szanowanie granic innych osób jest naszą codziennością.

W odniesieniu do aktywności seksualnej używa się terminu świadomej zgody. Oznacza on, że świadomie i dobrowolnie zgadzamy się na to, aby z drugą osobą wejść w daną aktywność seksualną i oboje bierzemy za nią odpowiedzialność. Zgoda nigdy nie jest dodatkiem do seksu. Jest jego kluczowym elementem.

Amerykański edukator seksualny Al Vernacchio, aktywność seksualną porównuje do… pizzy. Jeśli ktoś zostaje zmuszony do jedzenia pizzy, kiedy nie ma na nią ochoty – nie doświadczy żadnej przyjemności. Co więcej: będzie to dla niego przykrość, może nawet spora (Może myślisz: „OMG, jak można nie mieć ochoty na pizzę?!” Ale tak, takie rzeczy się zdarzają.).

Jedna osoba może lubić pizzę z pieczarkami, a druga z ananasem. Zmuszanie, nakłanianie czy naciskanie kogoś, żeby zjadł pizzę, której nie lubi („Fu, hawajska! Nie chcę”) nigdy nie jest OK. Przecież pizza najlepiej smakuje, kiedy zgadzamy się, że naprawdę chcę się ją zjeść, możemy ją zjeść taką, na jaką mamy ochotę i z tym, z kim chcemy.

Możemy powiedzieć, że aby z radością jeść pizzę, każda osoba musi wyrazić na jej zjedzenie świadomą zgodę. Dokładnie tak samo jest z aktywnościami seksualnymi.

Świadoma, czyli jaka?

Świadomość to umiejętność realnego ocenienia swoich odczuć i potrzeb, sytuacji, w której jesteśmy oraz jej konsekwencji.

Świadoma zgoda jest:

dobrowolna, czyli dana bez przymusu, groźby czy przemocy
odwracalna, czyli ZAWSZE można ją cofnąć; zgoda udzielona wczoraj dzisiaj nie obowiązuje
dobrze poinformowana, czyli wiemy co robimy i możemy o tym rozmawiać
powtarzalna, czyli dotyczy każdego kolejnego kroku w danej aktywności seksualnej

Dlatego świadomej zgody na aktywność seksualną nie będą w stanie wyrazić:

osoby pod wpływem substancji zmieniających świadomość: alkoholu, narkotyków, dopalaczy
osoby nieprzytomne (śpiące, omdlałe)
dzieci i osoby niedojrzałe; świadomość wymaga dojrzałości emocjonalnej, której uformowanie wymaga czasu, troski i dobrych doświadczeń.

Co nie sprzyja świadomej zgodzie?

Tym, co nie tworzy środowiska sprzyjającego świadomej zgodzie jest brak równowagi w relacji. To znaczy, że jedna osoba swoim wpływem dominuje nad drugą. Ten wpływ to mogą być pieniądze i sława, ale też wiek i dojrzałość, sprawność czy pozycja społeczna.

Na przykład:

Kiedy 16-letni fan ma szansę na spotkanie ze swoim ukochanym dorosłym i sławnym influencerem (oraz kraszem) jest w sytuacji nierówności. Influencer góruje nad nim wiekiem i doświadczeniem, a także wpływem społecznym. Może być mu trudno odmówić, bo „Nie wypada”, albo „Urażę go”.

Inne przykłady:

osoba bogata i osoba biedna
osoba małoletnia i dorosły
osoba przełożona i osoba pracująca dla tej osoby

Ludziom trudno jest wyrazić świadomą zgodę, gdy są w relacji, która nie jest równa i w której zachodzi dynamika władzy.

Jak NIE wygląda zgoda?

Mówienie „Nie”, „Nie wiem”, „Nie jestem pewien”, „Może”
Zamarcie (pozostanie bez ruchu)
Zasłanianie się, odpychanie od siebie drugiej osoby
Kręcenie przecząco głową

Ważne: fizjologiczna reakcja podniecenia: lubrykacja waginy czy erekcja nigdy nie są równoznaczne ze zgodą – to po prostu automatyczna reakcja ciała. Zgodą jest tylko wypowiedziane na głos: „tak”.

Zgoda a prawo

W wielu krajach świata funkcjonuje wyznaczony przez prawo wiek zgody. Określa on od kiedy osoba jest zdolna wyrazić świadomość zgodę na podjęcie aktywności seksualnej z inną osobą. W Polsce wiek zgody to 15 lat. Zgodnie z obowiązującym prawem aktywność seksualna z osobą poniżej tego wieku jest przestępstwem.

Rozmawianie o seksualności

W naszej kulturze seksualność jest tematem tabu. To znaczy, że otwarcie bardzo mało się mówi o tym, jak naprawdę wygląda i jak doświadczają jej ludzie. Milczenie otaczające seksualność może tworzyć szarą strefę, która sprzyja nadużyciom i przemocy. Bo jeżeli komunikacja nie istnieje, to nie padną takie pytania jak „Czy mogę…”, „Czy to jest dla ciebie OK?”. Brakuje też rozmawiania o szanowaniu „Nie” drugiej osoby. A przecież, każdy ma prawdo do powiedzenia „Nie” i bycia w tym uszanowanym.

Wielu ludziom wydaje się, że seks i interakcje seksualne powinny wyglądać tak, jak filmach. Ale to, co widzimy na ekranie to najczęściej fikcja – jak „Świnka Peppa” (przecież wszyscy wiedzą, że świnki nie gadają). Nie zmienia to faktu, że ludzie starają się odtwarzać rzeczy widziane w filmach. Często jest to dla nich łatwiejsze niż otwarte rozmawianie o seksie. Niestety w filmach bardzo rzadko pada pytanie o świadomą zgodę, co może negatywnie wpływać na podejście do ludzi .

Powyższy tekst jest fragmentem rozdziału o świadomej zgodzie z książki „Twoje ciałopozytywne dojrzewanie dla nastolatek i nastolatków”, na którą właśnie prowadzimy zbiórkę społecznościową. Ty też możesz zostać mecenaską_mecenasem tego projektu i wydać ją z nami, żeby nastolatki i nastolatkowie: mogli bezpiecznie przejść przez okres dojrzewania, nauczyli się rozumieć i akceptować siebie oraz potrafili budować zdrowe relacje.

Dla rodziców i opiekunów: Nauka zgody to proces

Nauka świadomej zgody i respektowania granic, swoich i innych, to proces, który rozpoczyna się od najmłodszych lat. Tak naprawdę sprowadza się do kształtowania postawy szacunku wobec siebie oraz innych osób i wbrew powszechnemu przekonaniu, nie ogranicza się wyłącznie do strefy seksualnej. Oznacza to, że jak zwykle, to rodzice i opiekunowie swoim codziennym zachowaniem, interakcjami z dzieckiem, innymi domownikami i ludźmi spoza rodziny modelują daną postawę.

Na wczesnym etapie to pytanie dziecka o zgodę i pozostawianie mu wyboru podczas codziennych czynności, np.„Muszę ci zmienić pieluszkę. Czy chcesz, żebym to zrobił w twoim pokoju?”, „Czy chcesz założyć żółty sweter czy zielony?”,„Nie chcesz pocałować cioci? OK, a może chcesz jej przybić piątkę?”. To także zwracanie uwagi na granice innych osób i istot. Np. powiedzenie: „Nie wchodź teraz proszę do toalety. To miejsce, w którym potrzebuję być sama”, albo „Zobacz Fafik od ciebie odchodzi, to znaczy, że nie chce już żebyś go głaskała” czy „Wiem, że lubisz Anię, ale dla niej przytulanie jest nieprzyjemne i źle się z tym czuje. To ważne, żeby to uszanować”.

Ze starszymi dziećmi i nastolatkami warto przede wszystkim do rozmowy wykorzystywać codziennie sytuacje: słuchane wspólnie podcasty, oglądane filmy czy seriale, usłyszane wiadomości. To preteksty do zadania pytań: „Czy myślisz, że ona się na to zgodziła?”, ale też aktywnego skomentowania: „Wiesz, to nie jest fajne zachowanie [tu może być mowa o scenie pocałunku czy dotyku]. Wydaje mi się ta osoba trochę zmanipulowała tę drugą. Co o tym myślisz?”.

Jeśli nie czujesz się jeszcze swobodnie w świecie zasad świadomej zgody, to daj sobie czas na ich przyswojenie. Skorzystaj z udostępionego powyżej rozdziału, który zawiera najważniejsze elementy świadomej zgody. Sprawdź też swoje przekonania na temat tego konceptu, jeżeli jest dla ciebie czymś nowym (jakie wywołuje w tobie emocje, jak go odnosisz do swoich własnych doświadczeń). Czasami ludzie mówią, że to ciągłe sprawdzanie w kontekście seksualnym, czego chcą zaangażowane strony, „zabija nastrój”. Jednak nie ma niczego równie erotycznego, jak zadbanie o wzajemny komfort i bezpieczeństwo, zwłaszcza a tej delikatniej materii, jaką jest intymność ciała.

Jeżeli jesteś osobą, która doświadczyła przekroczenia granic, albo która przekroczyła czyjeś granice poruszanie tematu świadomej zgody może łączyć się w tobie z silnymi emocjami. Jeśli masz taką potrzebę i możliwość, postaraj się dać sobie wsparcie w tej sytuacji, np. korzystając z konsultacji i seksuolożką lub seksuologiem. Możesz też skorzystać z pomocy terapeutycznej. Tutaj ważne jest wybranie osoby, która ma doświadczenie pracy z obszarami dotyczącymi seksualności.

Dorosłym, którzy chcą dodatkowo poszerzyć swoje rozumienie świadomej zgody bardzo polecamy działalność Agnieszki Szerzyńskiej, coachki intymności i edukatorki konsentu. Na tej stronie znajdziesz wiele informacji na temat rozpowszechnianego przez Agnieszkę Koła Zgody: https://coachingintymnosci.pl/kolo-zgody/

Dlaczego należy uczyć młodzież o zasadach świadomej zgody zanim osiągną tzw. wiek zgody, czyli przed 15. urodzinami?

Nauka zasad świadomej zgody to przede wszystkim kwestia bezpieczeństwa i ochrony dzieci przed molestowaniem i wyzyskiem. Uznanie, że niektórzy młodzi ludzie będą aktywni seksualnie przed ukończeniem 15. roku życia nie jest równoznaczne z zachęcaniem ich do aktywności seksualnej. Co więcej badania wykazują, że edukacja seksualna opóźniają inicjację seksualną.

Kiedy dzieci dorastają, rozumiejąc, że zawsze należy uzyskać lub wyrazić zgodę, jest bardziej prawdopodobne, że będą miały zdrowe, pełne szacunku, bezpieczne i przyjemne doświadczenia seksualne, gdy będą na to gotowe.